آزمایش شنوایی ABR و OAE چه تفاوتی دارند؟ چه زمانی باید تست شنوایی نوزادی انجام شود؟

آیا کم‌شنوایی نوزاد قابل درمان است؟

شنوایی یکی از مهم‌ترین حس‌های اولیه است که زمینه رشد گفتار، زبان، یادگیری و ارتباطات اجتماعی کودک را فراهم می‌کند. اگر نوزاد با کم‌شنوایی متولد شود یا در ماه‌های نخست زندگی دچار کاهش شنوایی گردد و این موضوع دیر تشخیص داده شود، احتمال بروز تأخیر در گفتار، مشکلات آموزشی و تضعیف مهارت‌های ارتباطی بسیار زیاد است.

برنامه‌های جهانی غربالگری نوین شنوایی نوزاد طراحی شده‌اند تا شناسایی سریع نوزادان دارای آسیب شنوایی را ممکن سازند و مداخله زودهنگام را به موقع انجام دهند. بر اساس دستورالعمل‌های سازمان‌های بین‌المللی مثل JCIH، نوزاد باید قبل از ۱ ماهگی تحت غربالگری شنوایی قرار گیرد، اگر مشکوک شد، تا ۳ ماهگی تشخیص نهایی صورت گیرد و مداخلات بین ۰ تا ۶ ماهگی آغاز شود.

در ادامه، به علل کم‌شنوایی نوزادی، روش‌های تشخیص، پاسخ به سوالات پرتکرار والدین و توصیه‌هایی برای والدین و مراکز شنوایی پرداخته می‌شود.

بخش ۱: علل و عوامل کم‌شنوایی نوزادی

برای اینکه والدین بفهمند چرا ممکن است نوزاد کم‌شنوایی داشته باشد، لازم است با عوامل شناخته‌شده آشنا شوند:

۱. علت ژنتیکی / ارثی

بخش بزرگی از کم‌شنوایی‌های مادرزادی ناشی از عوامل ژنتیکی است. برخی نوزادان دارای جهش‌های ژنتیکی در ژن‌های مرتبط با شنوایی هستند (مثلاً ژن GJB2، ژن‌های اتوزومال غالب یا مغلوب). در بسیاری موارد، شناسایی ژنتیکی می‌تواند علت دقیق کم‌شنوایی را توضیح دهد.

۲. عوامل دوران بارداری

اگر مادر در بارداری دچار عفونت‌هایی مانند CMV (سیتومگالوویروس)، سرخجه یا سایر ویروس‌ها شود، یا داروهای اوتو‌توکسیک استفاده کند، ممکن است نوزاد دچار آسیب شنوایی شود. همچنین کمبود اکسیژن در رحم، ضعف خون‌رسانی، یا اختلالات رشد جنینی می‌توانند مؤثر باشند.

۳. عوامل زمان تولد و پس از تولد

نوزادانی که زودرس به دنیا می‌آیند، یا در بخش NICU بستری شده‌اند، یا دچار زردی شدید، هیپوکسی یا عفونت‌های جدی شدند، ریسک بیشتری برای آسیب شنوایی دارند.

مثلاً اگر نوزاد چند روز در NICU بوده باشد، بسیاری از مراکز توصیه می‌کنند غربالگری ABR انجام شود، چون برخی اختلالات عصب شنوایی (مثل نوروپاتی شنوایی) ممکن است با OAE شناسایی نشوند.

۴. کم‌شنوایی دیرهنگام یا پیش‌رونده

در برخی موارد، نوزاد ابتدا آزمون اولیه را پشت سر می‌گذارد، اما بعدها شنوایی‌اش کاهش می‌یابد. در یک مطالعه، محققان کودکانی را توصیف کردند که غربالگری اولیه را رد نکرده بودند اما در دوران بعدی کم‌شنوایی تشخیص داده شد.

۵. نوروپاتی شنوایی (Auditory Neuropathy Spectrum Disorder, ANSD)

این وضعیت زمانی وجود دارد که سلول‌های مویی داخلی حلزون کار می‌کنند، اما انتقال عصبی سیگنال دچار مشکل است. در کودکان ANSD، ممکن است نتیجه OAE طبیعی باشد ولی ABR غیرطبیعی باشد. بنابراین اگر تنها OAE استفاده شود، خطر عدم شناسایی ANSD وجود دارد.

با وجود این علل شناخته‌شده، باید به والدین این نکته را گفت که در برخی موارد ممکن است علت کم‌شنوایی مشخص نشود—یعنی بدون وجود یک عامل واضح، نوزاد دچار کم‌شنوایی شود. این حالت نادر است، اما امکان وجود دارد و نباید باعث شک والدین شود.

بخش ۲: روش‌های تشخیصی و تفاوت بین تست‌ها

یکی از مهم‌ترین سوالات والدین این است: «تست ABR و OAE چه تفاوتی دارند؟» در این بخش به بررسی این دو روش می‌پردازیم.

OAE (Otoacoustic Emissions)

• در این تست، صداهایی مخصوص به گوش فرستاده می‌شود و پاسخ صوتی برگشتی از حلزون (سلول‌های مویی خارجی) ثبت می‌شود.
• مزیت: سریع، غیرتهاجمی، نیازی به همکاری کودک ندارد.
• محدودیت: اگر مسیر عصبی دچار مشکل باشد، OAE ممکن است طبیعی باشد و اختلال شنوایی را نشان ندهد (به خصوص در موارد نوروپاتی شنوایی).

ABR (Auditory Brainstem Response)

• سیگنال صوتی پخش می‌شود و پاسخ عصبی از عصب شنوایی و ساقه مغز ثبت می‌شود.
• مزیت: می‌تواند وجود اشکال در مسیر عصبی را آشکار کند و برای کودکان با ریسک بالا مفید است.
• محدودیت: زمان بیشتری نیاز دارد، نیاز به تجهیزات و تخصص بیشتر دارد.

در غربالگری نوزادان، اغلب از ترکیب OAE و ABR استفاده می‌شود تا حساسیت بیشتر و کاهش خطا را فراهم کنند. در مقالات معتبرعنولن شده که ترکیب این دو تست باعث کاهش اشتباهات کاذب و افزایش دقت می‌شود.

مثلاً در مراکز نوزادان و بیمارستان ها، اغلب ابتدا از OAE استفاده می‌کنند و اگر نوزاد رد شود، تست ABR انجام می‌دهند. در بخش‌های NICU معمولاً ABR اولویت دارد.

به طور کلی آزمایش شنوایی بدو تولد دردبیمارستان، به عنوان تنها آزمایش شنوایی ارزش تشخیصی چندانی ندارد و نیاز به آزمایش های مجدد در مراکز شنوایی است.

برای اطلاع بیشتر از آزمایش های شنوایی و جزییات آن ،اینجا را کلیک کنید.

بخش ۳: پاسخ به پرسش‌های پرتکرار والدین

در این بخش، به هر یک از سوالاتی که گفتی پاسخ دقیق داده می‌شود:

۱. اگر نوزاد در غربالگری رد شد، چه کارهایی باید انجام دهیم؟

اگر نتیجه غربالگری «رد (Refer)» باشد، به معنی قطعی بودن کم‌شنوایی نیست. بلکه نشان می‌دهد نوزاد نیاز به بررسی دقیق‌تر دارد. در این شرایط:

• تست غربالگری را مجدداً انجام دهید (چند روز بعد)
• ارجاع نوزاد به کلینیک شنوایی برای آزمون‌های تشخیصی کامل، شامل OAE، ABR کامل، شنوایی رفتاری در سن مناسب
• بررسی عوامل خطر و سابقه پزشکی
• مشاوره با پزشک اطفال، متخصص گوش و حلق و بینی
• اگر کم‌شنوایی تشخیص داده شد، مداخلۀ سریع انجام شود

۲. علت‌های کم‌شنوایی مادرزادی و راه‌های تشخیص

این بخش پیش‌تر مفصل توضیح داده شد: ژنتیک، عوامل بارداری، زایمان، عفونت‌ها و نوروپاتی شنوایی. راه تشخیص شامل تست ABR، OAE، بررسی ژنتیک و در موارد لازم تصویربرداری می‌باشد.

۳. تأثیر تشخیص زودهنگام بر رشد گفتار و زبان

مطالعات نشان داده‌اند کودکانی که کم‌شنوایی آن‌ها زود تشخیص داده و مداخله شده‌اند، تفاوت معناداری در مهارت‌های زبانی، گفتار و پیشرفت تحصیلی دارند.

نتایج مطالعات نشان داده است که کودکانی که مداخله زودهنگام می‌شوند، توانایی زبان نزدیک به همسالان شنوا دارند.

۴. آیا همه بیمارستان‌ها غربالگری شنوایی می‌کنند؟

خیر. در بسیاری از کشورها، غربالگری اجباری است، ولی در برخی مراکز یا مناطق ممکن نیست. در ایران نیز در بسیاری از بیمارستان‌ها هنوز غربالگری شنوایی نوزاد به صورت کامل اجرا نشده است.

۵. آیا ممکن است کودک من کم‌شنوایی داشته باشد؟

بله، اگر نوزاد همه تست‌های اولیه را گذرانده باشد، باز هم احتمال کم‌شنوایی دیررس یا پیش‌رونده وجود دارد. در مطالعه‌ای مشخص شد شمار کودکی که ابتدا از غربالگری عبور کرده بودند اما بعداً کم‌شنوایی در آن‌ها تشخیص داده شد، قابل توجه است.

۶. چه زمانی باید تست شنوایی انجام شود؟

• مرحله اول: قبل از ۱ ماهگی برای غربالگری
• مرحله دوم: تا ۳ ماهگی برای تشخیص کامل
• مرحله سوم: اگر تأیید شد، مداخلۀ لازم باید پیش از ۶ ماهگی انجام شود
• اگر مشکوک در سنین بالاتر: آزمون‌های رفتاری و نوارگوش

۷. آیا کم‌شنوایی نوزاد قابل درمان است؟

بستگی به نوع و شدت کم‌شنوایی دارد:

• در کم‌شنوایی انتقالی امکان بهبود با درمان‌های پزشکی (مانند تخلیه مایع گوش میانی)
• در کم‌شنوایی حسی‌عصبی: درمان کامل ممکن نیست، اما استفاده از سمعک، کاشت حلزون و گفتاردرمانی می‌تواند عملکرد شنیداری را بهبود دهد
• مداخلۀ زودهنگام بسیار مهم است

۸. اگر تست شنوایی اول رد شد، آیا باید تکرار شود؟

بله، تکرار لازم است یا ارجاع به تشخیص کامل. چون احتمال خطا، نویز محیط یا وضعیت نوزاد باعث رد کاذب شده باشد.

۹. آیا تست شنوایی درد دارد؟

خیر. تست‌های غربالگری مانند OAE و ABR کاملاً غیرتهاجمی و بدون درد هستند. کودک نیازی به همکاری ویژه ندارد و اغلب وقتی خوابیده‌اند انجام می‌شود.

۱۰. چه زمانی تست کامل نوارگوش انجام شود؟

زمانی که کودک بزرگ‌تر شده و توان پاسخ‌دهی رفتاری دارد (مثلاً پس از ۶ ماهگی)، یا وقتی غربالگری یا تست تشخیصی اولیه نشان‌دهنده اختلال است.

۱۱. تست غربالگری شنوایی نوزادان چیست و چرا باید انجام شود؟

غربالگری شنوایی نوزادان به معنای بررسی سریع و اولیه شنوایی همه نوزادان، بدون در نظر گرفتن وجود عوامل خطر است (Universal Screening). هدف آن شناسایی سریع نوزادان دارای آسیب شنوایی است تا مداخلات زودهنگام انجام شود. این تست معمولاً با استفاده از OAE یا ABR خودکار انجام می‌شود.

12. دلایل و علائم هشداردهنده کم‌شنوایی در نوزادان چیست؟

• 1. نوزاد به صداهای بلند واکنش نشان نمی‌دهد.
  2. در ۳ ماهگی به صدای والدین لبخند نمی‌زند.
  3. در ۶ ماهگی به سمت صداها برنمی‌گردد.
  4. در ۱۲ ماهگی اولین کلمات را نمی‌گوید.

توصیه‌های کلیدی به والدین

• 1. نگران نباشید، ولی پیگیری کنید.
  2. به علائم کودک حساس باشید.
  3. غربالگری را جدی بگیرید حتی اگر نوزاد سالم به نظر برسد.
  4. از مراکز معتبر مثل کلینیک شنوایی و سمعک کیمیا کمک بگیرید.

• حتی اگر نوزاد در غربالگری قبول شود ، باید تحت نظارت شنوایی باشد به علت خطر کم‌شنوایی دیررس!
• والدین باید عواملی مثل سابقۀ خانوادگی، عفونت نوزادی، بستری بودن در NICU را به کلینیک شنوایی اطلاع دهند.
• مراکز شنوایی باید استانداردهای EHDI را رعایت کنند: پیگیری دقیق، تشخیص تا ۳ ماهگی، مداخله تا ۶ ماهگی
• والدین باید به زمان‌بندی دقیق مراجعه‌ها پایبند باشند.

برای اطلاع از نحوه انجام ABR ,  و تفسیر آن ، اینجا را کلیک کنید.

جمع‌بندی

غربالگری شنوایی نوزادان یک اقدام ساده ولی حیاتی است.

تشخیص زودهنگام می‌تواند سرنوشت گفتار و زندگی اجتماعی کودک را تغییر دهد.

حتی اگر هیچ عامل خطری وجود نداشته باشد، هر نوزاد باید غربالگری شود.

👶 در کلینیک شنوایی و سمعک کیمیا (شعبه‌های ونک، شهرک گلستان)، تست‌های غربالگری و تشخیصی با پیشرفته‌ترین تجهیزات انجام می‌شود تا والدین با خیال راحت از سلامت شنوایی فرزندشان مطمئن شوند.